Štalag IIIB naziv je romana Tatjane Milanović koji je nedavno objavljen u izdanju IK Nova poetika.
Štalag IIIB je ratna, porodična i intimna priča nastala prema istinitim događajima. To je priča jednog srpskog seljaka, vojnika pešadinca, Božidara Boška Stankovića, logoraša broj 57727, koji je, kao i stotine hiljada drugih, rat nosio u sebi, ne ispalivši nijedan metak, zarobljen i omotan bodljikavom žicom.
Sakupljeni odasvud, vojnici Jugoslovenske kraljevske vojske poslati su u nemačke vojne logore. Par stotina jugoslovenskih vojnika nižeg ranga, mahom Srba, odvedeno je u Štalag IIIB, logor na reci Odri, na samoj granici sa Poljskom.
Nakon jednog rata ništa više ne može ostati isto, bez obzira na to kako se u tom ratu boriš, sa kim, i za koga. Rat čoveka zagrize pa ga žvaće. Najbrojniji ratnici, oni koji nisu dobili ni medalje ni činove, vojne penzije i ulice, neprimetni su ljudi koji rade u ciglanama, poljoprivrednim zadrugama, šusteri i šloseri, učitelji i trgovci, naše pradede, dede ili očevi, koji su nam pričali o svom ratovanju, a mi, nažalost, nismo sve upamtili. Da sačuvam jednu priču koja liči na druge priče, jednu patnju, sećanje – to je bila moja namera.
Tatjana Milanović
Priča u prvom planu prati tri zarobljenika: Boška, Ljubišu, studenta iz Beograda, sina uglednog sudije, i Jovana, seljaka, Srbina iz dalmatinskog sela Kričke. Zarobljenici nemaju osećaj da su u ratu, već da se rat u njih nastanio, pa ga preživljavaju naredne četiri godine trpeći poniženja, glad, strah, usamljenost i nostalgiju za domovinom. Isto tako, izdvojeni od frontova, nemački vojnici, stražari i seljaci, kod kojih logoraši rade, vode svoj rat kroz intimne drame i lične nesreće. Rat ne štedi nikoga.
Paralelno se, kroz retrospekcije glavnog junaka, prati predratno vreme, Boškovo odrastanje, ženidba, polazak u vojsku, sa naglašenim odnosom sa ocem Dragutinom, prekim patrijarhalnim čovekom.
Pogledajte i >> Knjiga na Sajmu – od 17. do 26. decembra
Prstenastom kompozicijom radnja romana se vraća odakle je započeta, u Jašunju, selo kraj Južne Morave, prelaskom preko uleglog mosta koji je Boško sa ocem prešao kada ga je ispratio u vojsku, u leto 1940. Boško se vraća kući, kako sam misli, slomljen i okrnjen. Ipak, povratak sina iz logora otac Dragutin je sažeo u jednoj izreci: „Čovek je potvrd od kamen.“
Junake vidimo poslednji put u leto 1946. kada se prepiskom prijatelja završava ratna priča i počinje život izvan rata, u Dalmaciji, Nemačkoj i Srbiji.
Pripovedačko vreme ratnih godina dočarano je detaljnim opisima uslova koji su pratili zarobljenike od same predaje oružja od Filipovića lagera u Sarajevu preko teretnih vozova patnje koji su svoj živi teret nosili u strah i strepnju istočne Nemačke sve do zarobljeničkog logora. Uporedo sa njima autorka je verno opisala uslove ispod svakog ljudskog dostojanstva, prljavštinu, bedu, glad i umiranje, ali i borbu za opstanak, kako fizičku tako i mentalnu, dočaravajući emocije ovih mladih ljudi koje je doneo rat – očaj, usamljenost duše, strah, strepnju i jad – ali i međusobne odnose zarobljenika u kojima su nalazili nadu da ih tamo negde čeka sloboda, daleko od surovih stražara i lokalnog nemačkog stanovništva.
Iz recenzije Jelene Dilber
Tatjana Milanović je rođena 1969. godine u Leskovcu. Osnovnu i srednju školu završila je u Jagodini, diplomirala na Filološkom fakultetu na grupi Srpski jezik i književnost u Beogradu 1995. godine. Nakon diplomiranja radila je u osnovnim školama, a zatim u Gimnaziji “Svetozar Marković” u Jagodini. Na Fakultetu pedagoških nauka u Jagodini odbranila je 2017. godine master na grupi Vaspitač u predškolskim ustanovama. Od 2018. godine radi kao nastavnica maternjeg srpskog jezika u pokrajini Hesen u Nemačkoj. Piše prozu i poeziju i prozu za decu. Pesme, priče i eseje objavljuje u zbornicima i antologijama.
